بیماری اعتیاد به مواد مخدر
اعتیاد یا وابستگی به مواد مخدر، نوعی بیماری است که با مصرف گروه های خاصی از مواد مخدر و یا داروهای آسیب رسان آغاز می شود و باعث تخریب جنبه های مختلف زندگی فرد می گردد. به دلیل کاهش اثرات لذت بخش مواد مخدر با گذشت زمان، بیمار برای رسیدن به اثرات دلخواه و احساس لذت، مجبور است به شکل مکرر، میزان ماده مخدر مصرفی خود را افزایش دهد و در صورت قطع مصرف، علائم محرومیت یا خماری در او ظاهر می شود. افراد مصرف کننده مواد مخدر معمولاً تلاش های زیاد و ناموفقی برای قطع یا کنترل مصرف مواد مخدر و داروها دارند.
تعریف اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر
باید به این نکته توجه داشت که تفاوت هایی بین واژه «سوء مصرف مواد مخدر» و «اعتیاد به مواد مخدر» وجود دارد. سوء مصرف مواد مخدر به هرگونه استفاده از موادی که عوارض روانی و یا جسمانی به همراه داشته باشد گفته می شود. اما واژه اعتیاد به مواد مخدر زمانی به کار می رود که فرد به این سوء مصرف، وابستگی روحی و یا جسمی پیدا نماید. وابستگی روحی به این معناست که فرد در صورت عدم مصرف مواد مخدر، دچار اختلالات روحی از جمله افسردگی، اضطراب و... می شود، اما در وابستگی جسمی، عدم مصرف مواد مخدر با علائم جسمی از قبیل تعریق، دردهای عضلانی، سردرد و... همراه است، بنابر این می توان گفت، اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری طولانی مدت و با احتمال بالای عود است که به علت هم زمانی در دسترس بودن مواد مخدر و مجموعه ای از مشکلات فردی و اجتماعی، با اولین دفعات مصرف مواد مخدر شروع می شود و سپس تحت تأثیر عوامل متنوع دیگری پیشرفت می نماید و با ایجاد عوارض مختلف جسمی و روانی، زندگی فردی و اجتماعی فرد مصرف کننده را مختل می سازد.
طبقه بندی کلی مواد مخدر
مواد مورد سوء مصرف و اعتیاد زا عموماً باعث بروز تغییراتی در روان انسان می شوند. برای مثال باعث احساس انرژی، خوشحالی، آرامش و یا خواب آلودگی می شوند. بنابراین مواد مخدر بر اساس نوع تأثیری که بر روان و جسم انسان ها ایجاد می نمایند، به چند گروه اصلی تقسیم می شوند.
مواد افیونی
تخدیر یا احساس آرامش، بی دردی و بی غمی، تأثیری است که گروهی از مواد مخدر به نام مواد مخدر افیونی در روح و روان مصرف کننده ایجاد می کنند. این گروه که تریاک (افیون)، هروئین و کراک معروف ترین اعضای آن می باشند، در ایران بیشترین شیوع مصرف را دارند. چون عموم این مواد از گیاه خشخاش که به لاتین اپیوم خوانده می شود، گرفته می شوند. به این خانواده، اپیوئیدها نیز اطلاق می شود. اعضای این گروه علاوه بر آن که در پزشکی به عنوان داروهای ضد درد (مثل مورفین، کدئین و ترامادول)، داروهای ضد اسهال (مثل دیفنوکسیلات و لوپرامید) و داروهای ضد سرفه (مثل پروپوکسیفن) کاربرد دارند، بالاترین خاصیت اعتیاد زایی را نیز دارا هستند.
مواد محرک
این مواد باعث احساس انرژی و شادی در فرد مصرف کننده می شوند. کوکائین و ترکیبات آمفتامینی مانند شیشه به این گروه تعلق دارند. اعضای این گروه اعتیاد زایی جسمی بالایی ندارند، ولی مصرف آن ها با اعتیاد روحی و عوارض جسمانی بسیاری همراه است.
داروهای خواب آور
بعضی از معتادان، قرص های خواب آور و آرامش بخش از جمله دیازپام، کلونازپام، لورازپام و فنوباربیتال را خارج از کاربردهای پزشکی آن ها مورد سوء مصرف قرار می دهند. این مواد خاصیت اعتیاد زایی زیادی دارند، اما عوارض جسمانی کمتری به همراه دارند.
مواد توهم زا
توهم به معنای دیدن، شنیدن، لمس و یا چشیدن چیزی است که در واقع در دنیای خارج وجود ندارد. برای مثال در توهمات بینایی، فرد تصاویر یا افراد یا اشیایی را می بیند که در واقع وجود ندارند. خاصیت توهم زایی، با خاصیت تحریک پذیری نیز همراه می باشد. بسیاری از مواد محرک، عموماً توانایی توهم زایی نیز دارند. برای مثال حشیش، شیشه و اکستازی (قرص های اکس) هر کدام به میزانی متفاوت توانایی تحریک و توهم زایی دارند. البته بعضی از مواد مخدر تقریبا ً به طور خالص فقط توانایی توهم زایی دارند مانند ال. اس. دی.
مواد مخدر متفرقه
الکل، که یکی از مهم ترین موادی است که مورد سوء مصرف قرار می گیرد، در مقادیر کم، خاصیت تحریک کنندگی و در مقادیر بالاتر، خاصیت آرامش بخش و خواب آوری دارد و در نهایت می تواند باعث ایجاد بیهوشی و حتی مرگ شود. در بسیاری از کشورهای غربی، برخی از مواد شیمیایی معمولی مانند الکل، تینر و بنزین نیز به صورت استنشاقی سوء مصرف می شوند. قرص های نیرو زا و آمپول های هورمونی (استروئیدهای آنابولیک) که در باشگاه های بدنسازی مورد استفاده قرار می گیرند نیز، مثال هایی از مواد مورد سوء مصرف هستند.